Diyarbakır Maarif Koleji’ne (Diyarbakır Anadolu Lisesi) 1968’de öğretmen olarak gönüllü atanan Amerikalı Eric S. Janus’un çektiği siyah-beyaz fotoğraflar ve kentte ilişkin yazısı ortaya çıktı. Janus’un ABD Barış Gönüllüleri’nin izniyle Türk lisesi öğrencilerine İngilizce ve Matematik öğretmek üzere Diyarbakır’da iki yıllık bir görev yaptığı öğrenildi.
Janus, Diyarbakır’da çektiği bu fotoğrafta ise, “Bu fotoğrafı, 1969 yılında Barış Gönüllüleri'nde gönüllü olarak görev yaptığım sırada Diyarbakır'da çektim” ifadelerine yer verdi.
1968 yılında, Amerika’dan binlerce kilometre uzaklıktaki bir Anadolu şehrine, genç bir barış gönüllüsü adım attı: Eric S. Janus. ABD’nin Barış Gönüllüleri (Peace Corps) programı kapsamında Diyarbakır Maarif Koleji’ne İngilizce ve matematik öğretmeni olarak atanan Janus’un iki yıl süren görevinde tuttuğu günlükler ve çektiği kareler, bugün neredeyse birer belgesel niteliği taşıyor.
Janus’un fotoğrafladığı Diyarbakır, henüz betonlaşmamış, mahalle fırınlarının duman tüttüğü, at arabalarının ana ulaşım aracı olduğu bir şehir. Fotoğraflarında sadece taş sokaklar ve surlar değil, öğrencilerin gülümsemesi, pazar yeri kalabalıkları ve yağmur sonrası çamurlu ayakkabılar da var. Bu kareler, bir şehrin gündelik hayatını, çatışmalardan ve sansasyonlardan uzak bir dürüstlükle anlatıyor.
Yahudi kökenli ABD doğumlu bir hukukçu olan Janus, Diyarbakır’ı sadece çalıştığı yer olarak değil, duygusal olarak bağ kurduğu bir şehir olarak tanımlıyor. “Sanırım o yıllar, büyükbabamın yaşadığı döneme çok benziyordu. Belki de o yüzden bana çok tanıdık geldi,” diyor. Bugün 80’li yaşlarında olan Janus, hâlâ Türkçeyi unutmamış. Minnesota’daki evinden eski öğrencileriyle çevrimiçi olarak iletişim kurmayı sürdürüyor.
O öğrencilerden biri, bugün bölge hastanesinde nükleer tıp uzmanı. Bir diğeri ise yıllardır Diyarbakır’da öğretmenlik yapıyor. Janus, öğrencilerinin hikâyelerini dinlerken “Dünyayı değiştirmek bazen bir sınıfla başlar,” demeyi ihmal etmiyor.
Eric S. Janus’un arşivi, bugün SALT ve Antoloji Diyarbakır gibi kurumlarda da yer buluyor. Bu kareler, yalnızca bir dönem tanıklığı değil, aynı zamanda şehir hafızasına bırakılmış belgeler olarak kabul ediliyor.
Diyarbakır gibi hızlı dönüşüm geçiren kentlerde, geçmişe dair kayıtlar her geçen gün silikleşiyor. Eric S. Janus’un belge niteliğindeki çalışmaları ise bu boşluğu dolduruyor. Haber sadece nostaljik değil; bir arşivin, toplumsal hafızada nasıl köprü kurabileceğini gösteriyor. Yaşanmışlık değeri tam da burada: belge, tanıklık, insan hikâyesi ve kent belleğini bir araya getirmesi.
