Aziz Fidancı
MÜCADELE- Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşamlarını zor şartlarda idame etmeye çalışan göçebeler “Koçer” kadınların asırlardır vücutlarının çeşitli yerlerine yaptıkları Deq geleneği hala devam ediyor.
Modern hayatta denk geldiğimiz dövmeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde asırlardır devam ediyor. Van, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır Karacadağ’da Deq farklı hikayeler taşıyor.
Farklı farklı niyetlerde yapılan figürler Türçe’de "Dövme", Kürçe’de "Deq", İngilizce’de "Tatto" ismilerini taşıyor. Görüntü olarak birbirlerine benzese de yapılış şekilleri farklı. Gelenek kuşakta kuşağa sürüyor.
Özellikle yaşlı kadınlar tarafından vücuda işlenen figürler genç nesiller tarafından unutulsa da Diyarbakır’ın tarihi sur sokaklarında Fate adında genç bir kadın tarafından yapılıyor. Dilerseniz önce Deq olayının işleniş şekillerinin nasıl olduğunu anlattıktan sonra Türkiye’nin hemen hemen en genç Deq sanatkarını dinleyelim.
Binlerce yıldır her kıtada ve her kültürde yer alan Deq geleneği, Ortadoğu'da Arap ve Kürt kültüründe de asırlardır devam ediyor. Kırsal kesimlerde kadınlar arasında yaygın olan gelenek şimdi gençler arasında da sürüyor. Kuş, güneş, ay ve yıldız gibi kutsal figürler şans getirdiği inandıkları için vücutlarına işleniyor.
Güneydoğu’da yapılan Deq’e ilgi her geçen gün artıyor. Güzel görünmek ve şans getirdiğine inandıkları nedeniyle kadınlar, vücutlarının değişik bölgelerine coğrafik ve geometrik figürleri yapıyor. Sanat camiasında da Deq çok yaygın. Yurdışında yaşayanın da ilgisini çekiyor. Özellikle bacak, burun, ayak, dudak, çene, kaş arası, göğüs arası, parmak ve ayaklarına yarım güneş, yarım kalp, ağaç, yonca, yıldız, buğday başağı, gözyaşı damlasa figürlerini işliyor. Teknolojiden uzak bir şekilde yapılan uygulama el emeği göz nuruyla hazırlanıyor.
Bu işi yapan tek kadın
Bölgede özellikle yaşlı kadınlar tarafından yapılan deq şimdi genç neslin ilgisini çekiyor. Alışılmışın dışına çıkan Daq sanatı şimdi yeni kuşakların ilgi odağı. En genç deq ustası Fate 24 yaşında. Bu mesleğe küçük yaşta merak salmış Fate. Mardin’in Derik ilçesinde denk geldiği birkaç kadının yüzünde gördüğü Deq ilgisini çekmiş. Diyarbakır Dicle Üniversitesi Basın Yayın bölümü mezunu Fate, 5 yıl boyunca deq yapan kadınları aramış. Birçoğu ona nasıl yapıldığını öğretmiş. 5 yıldır da deq yapıyor. İlk çalışmasını kendi eline yapmış. Mezun olduğu alanda iş bulsa da fazla ilgisini çekmemiş. Ailesi kendi işini yapmasını söylemesine rağmen kendi deq sanatına daha çok ilgi duymuş.
Şu an Diyarbakır’ın Sur ilçesinde 15 metrekarelik dükkânda 1 aydan beri sanatını icra etmeye çalışıyor. Kendi işini kurmak için 6-7 bin dolayında bir masraf ettiğini belirten Fate, Türkiye’nin en genç Deq sanatçısı aynı zamanda. Diyarbakır'da bu işi yapan birkaç ustadan biri. Ve aynı zamanda tek kadın deq ustası.
'Geleneksel motifler yok oluyor'
Fate, işinde yeni olmasına rağmen, deq yaptırmak için kendisine gelenlerden memnun. Gerek yurt dışından gerekse yurt içinden çok kişi kendisine ulaşıyor. Merak edip bilgi alıyor. Fate’nin hedefi asırlardır süre gelen deq sanatını uluslarası bir boyuta taşımak ve dünyaya tanıtarak bunu meslek haline dönüştürmek. Araştırmaları devam eden Fate yüzlerce motifin bulunduğuna dikkat çekerek, "Çok çok fazla motif var. Sayı olarak söylememiz yanlış olur. Birçok motif uzun yıllar önce hayatını kaybeden insanlarla yok oldu. Ben yaptığım araştırma ile bölgemizde geleneksel 80 motife ulaştım. Araştırmam hala devam ediyor" şeklinde konuştu.
Ailesinin bu işi yapmasına pek sıcak bakmadığını ve 'haram' diye nitelendirdiğini ifade eden Fate, "Deq küçüklüğümden beri hep ilgimi çekti. Büyüyünce bende yapmaya karar verdim. Bölgede genellikle hep yaşlı kadınlar yapardı. Ben de öğrenmek istedim. Meslek haline dönüştü. İlgim merakım hiç azalmıyor. Şu an çok yoğun ilgi var. Gelenler oluyor. Merak edip gelip bakanlar var. Kapıda fotoğraf çekip gidenler olunca benim çok hoşuma gidiyor. Doğuda en çok tercih edilen Deq modelleri yıldız, güneş, taç, kuş, keçi, ay figürleri oluyor. Vücutlarında istedikleri bölümlere uyguluyorum. Deq’ın şans getirdiğine inanıyorlar. Bende şans getirdiğine inanıyorum. Bazı modeller uzun uğraş istiyor. Boyutlarına göre değişiyor. Tek iğne kullandığım için kişinin tenine göre değişiyor. Derinin kalınlığına göre de. Kız çocuğu doğuran aynı zamanda süt veren annenin sütünü alıyorum. Gaz lambasında oluşan is ile karıştırıp hazırlıyorum. Umarım bu sanatı yöresel motiflikten çıkarır ve "Deq Art Kevneşopi" ismiyle geneleksel deqi dünyaya tanıtırım" dedi.
Nasıl yapılıyor?
Resim sanatçısının tuale dokunuşu kadar zarif bir şekilde iğneyle vücuda işlenen uygulama büyük dikkat ve özveri gerektiriyor. Usta ellerin dokunuşlarıyla şekil bulan motifler, sürekli yanan lambadan duvara bulaşan is tabakası kazılıyor. Kız çocuğu doğuran ve aynı zamanda emziren annenin sütü eklenerek özel karışımla elde ediliyor. İğne ile derinin üzerine işlenen figüre vuruşlarla uygulanıyor.
İşaretlerin hikayesi
Yeşile boyanan dudak:
Rivayete göre, erkeğin bir kadını zorla öpmesini protesto eden kadınlar, dudaklarını boyamışlar ve dudak dövmesi böylece başlamıştır.
Güneş motifi:
Erkeklerin sağ şakaklarında dokuz noktayla yapılmış güneş kursu, onu taşıyanın her daim sağduyulu, akıllı ve zeki olacağına, ahirette yanmayacağına delaletmiş. Çok rastlanan güneş ve ay motifleri yaşam kaynağını, sonsuz yaşam isteğini simgelemektedirler.
Haç motifi:
Haç motifi Hıristiyanlığın bir simgesi diye bilinse de gerçekte bu motifin tarihi çok daha eskilere uzanıyor. Renkleriyle birlikte uğurlu yön bildirdiğine, kötü bakışların etkisini yokettiğine inanılıyor. Ucu içe dönük okun deldiği daire ise döllenmenin bir göstergesi olarak doğurganlık ve bereketi simgeliyor.
Hayat ağacı motifi:
Kadınlarda boyundan göğüse inen hayat ağacı motifi Ana Tanrıça inanışından kaynaklanıyor. Hayat kaynağı annenin doğurganlığını, ceninin gelişim evrelerini ve nihayet hayat ile ölümü imgeliyor.
Ay motifi:
Yaşam kaynağını, sonsuz yaşam isteğini simgelemektedirler
Tarak ve ayna motifi: Kadınlarda el üstü ve ayak bileklerinde rastlanan tarak ve ayna şekilleridir.
Halka motifi:
Dövme desenleri arasında ayak bileklerinde halka motifleri önemli yer tutmaktadır.
