Tarihçi Talha Uğurluel, yapının tarihini Yunus Peygamber'e kadar dayandırdı ve caminin orijinal bir Büyük Selçuklu eseri olduğunu bilimsel verilerle savundu.
Tarihçi ve Sanat Tarihçisi Talha Uğurluel, Diyarbakır Ulu Cami’nin yapısını detaylı bir incelemeyle ele alarak, popülerleşen "Ulucami aslında kiliseydi" tezini çürüttü.
Uğurluel, söz konusu yapının tarih boyunca tek Allah inancıyla hemhal olmuş insanların ibadethanesi olduğunu vurguladı.
KÖKENİ YUNUS PEYGAMBER'E KADAR UZANDI
Uğurluel, Ulu Cami'nin bulunduğu yere ilk mescidin Yunus Peygamber tarafından inşa edildiğine dair rivayetler bulunduğunu belirtti.
Tarihçi, "Siz bugün buraya geldiğiniz zaman Yunus Peygamberin aslında ibadethanesine, mabedine gelmiş oluyorsunuz" dedi.
Rivayetlere göre Aziz Thomas adında bir havarinin de bu mukaddes yerde ibadetlerini yaptığını belirten Uğurluel, Süryanilerin buraya "Aziz Toma Kilisesi" demesinin, buranın bir kilise olduğu anlamına gelmeyeceğini savunarak,
"Havariler kilise inşa etmezler. O günün tek Allah inancı, tevhit inancını mabetlerini yaparlar" dedi.
"BİNA SIFIRDAN BÜYÜK SELÇUKLU ESERİDİR"
Uğurluel, binanın mimari ve kitabe verilerine dayanarak kesin yargısını şu şekilde sıraladı:
İnşa Tarihi: "Bu bina sıfırdan Büyük Selçuklular tarafından yaptırılmış bir ulu camidir."
Fetih ve İnşa: Sultan Melikşah’ın 1071 Malazgirt sonrası 1090'da Diyarbakır’ı fethettiklerinde, alanda Aziz Thomas’a ait sadece kalıntıların bulunduğunu, bugünkü yapının sıfırdan Büyük Selçuklulara ait olduğunu söyledi.
Kitabeler: Camide 5 adet kitabe bulunduğunu, en erken kitabenin 1091 tarihli Melikşah’a ait olduğunu belirten Uğurluel, ayrıca camide kiliseye ait hiçbir apsit, duvar ya da çan kulesi kalıntısının bulunmadığını ekledi.
KAPI DETAYI: ASYA TÜRK MİTOLOJİSİ
Caminin ana kapısı üzerindeki sanat eserlerine dikkat çeken Uğurluel, kapıdaki bizon, öküz, manda ve üzerine atlamış leopar figürlerinin kilise mimarisine değil, Selçukluların Orta Asya Türklüğünden bugüne devam eden hayvan mücadele sahnelerine ait mitolojik semboller olduğunu açıkladı.
EMEVİYE CAMİİ PLAN ŞEMASI VE ROMA MALZEMELERİ
Ulucami'nin enine genişleyen mimari planının Emevi Halifesi Velid bin Abdülmelik’in yaptırdığı Şam Emeviye Cami’nin kopyası olduğunu ve bunun "en erken İslam cami plan şeması" olduğunu ifade etti.
Öte yandan son olarak Uğurluel, caminin yapımında kullanılan sütun başlıkları ve avlu cephesindeki sanat eserlerinin Antik Roma tiyatrosu kalıntılarından getirildiğini doğruladı, ancak bunun caminin kiliseden dönme olduğu anlamına gelmediğini; estetik amaçlı malzeme kullanımı olduğunu belirtti.
