12 bin yıllık geçmişiyle 33 medeniyete ev sahipliği yapan Diyarbakır’da tarihi surlar, hanlar, hamamlar, evler kadar taş kemerli köprüler de dikkat çekmektedir. Sağlam yapıları ve mmiarileriyle ön plana çıkan bu tarihi köprülerin birçoğu kervansaraylar için önemli bir yer tutmaktadır. Diyarbakır’da ve ilçelerinde başta Dicle Nehri, Ambar Çayı, Kulp Çayı, Kızıl Çay, Sinek Çayı olmak üzere birçok nehir, çay ve dere ve bu suları aşmak için yapılan köprüler bulunmaktadır. Diyarbakır’da bulunan bu köprülerden bazılarını sizler için derledik.
İşte Diyarbakır il sınırları içerisinde bulunan bazı köprüler:
On Gözlü Köprü (Dicle Köprüsü), Malabadi Köprüsü, Taşköprü (Goderni köprüsü), Haburman Köprüsü, Halilviran (Devegeçidi) Köprüsü
ON GÖZLÜ KÖPRÜ
On Gözlü Köprü, doğu, güney ve güneydoğudan gelen orduların, elçilerin, yolcuların ve kervanların Diyarbakır'a ulaşmak için kullandıkları tek ve alternatifsiz bir geçittir. Dicle veya Silvan Köprüsü adı da verilen eser, göz sayısından dolayı Öngözlü Köprü adını almıştır. Köprü, kitabesine göre, Mervanoğlu Nizamüddevle Nasr'ın buyruğu üzerine 457/ 1065 tarihinde inşa edilmiştir. Yapıldığı yerde antik dönemden beri nehir üzerinde bulunan ve Bizanslılar tarafından yıktırılmış başka bir köprü mevcuttu. üzerinde doğu-batı aksında uzanan eser, çok gözlü, sivri kemerli ve yollu düz olan köprüler grubuna girmektedir. Güney tempan duvarında mihrap nişi bulunan köprü Namazgâhlı köprülerdendir. Köprünün üzerinde sağa dönük bir arslan kabartması mevcuttur.
MALABADİ KÖPRÜSÜ
Diyarbakır-Bitlis Kervan Yolu üzerinde yer alan Malabadi Köprüsü, Diyarbakır'ın İran ve Kafkasya yönünde devam eden ticaret rotasının önemli geçitlerinden biridir. Köprünün bulunduğu yerde, daha önceleri Mervani Devleti'nin kurucusu Bad bin Dûstek (983-990) tarafından yaptırılan bir başka köprü bulunuyordu. Bu köprüye Bad bin Dûstek'e izafeten "Malabadi (Bad Ailesi) Köprüsü" adı verilmişti. Günümüzde mevcut olan köprü ise, üzerindeki kitabeye göre 542/1147 tarihinde Mardin Artuklu Beylerinden Hüsamettin Timurtaş tarafından yeniden yaptırılan köprüdür. Eser, ana gözlü, yolu dik eğimli plan şemasına sahiptir. Beş göze sahip köprüde suyun geçtiği ana göz yüksek ve geniş, yan gözler ise tahliye vazifesini gördüğünden daha küçük yapılmıştır. Malabadi Köprüsü dünyanın en geniş ve yüksek kemer açıklıklı köprüsü olması bakımından oldukça önemlidir. 1940 yılında köprüyü inceleyen Albert Gabriel'in, köprü için; "Modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta, o zaman için böyle bir eser, hayranlık ve takdiri muciptir. Aya- sofya'nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla girer. Balkanlarda, Türkiye'de, Orta Şark'ta bu açıklıkta, bu yaşta köprü yoktur" sözleri köprünün taşıdığı evrensel değere işaret eder. Köprü kemerinin her iki yanında kışın soğuğun dan ve yazın sıcağından korunmak ve köprünün güvenliğini sağlamak için iki oda bulunmaktadır. Köprü sadece geçiş amaçlı değil konaklama amaçlı eşi benzeri olmayan, abidevi bir yapıdır.
TAŞKÖPRÜ (GODERNİ KÖPRÜSÜ)
Kulp ilçesinden 30 km. uzaklıkta bulunan Taşköprü (Goderni) Köyü'ndeki Goderni Taş Köprü, köyün kuzeybatısında Sarım Çayı üzerindedir. Kulp, Silvan ve Hazro ilçelerini birbirine bağlayan önemli bir geçit noktasında yer alan köprü, kuzey-güney istikametinde uzanır. Köprü XVIII. - XIX. Yüzyılda inşa edilmiştir. Eser, çok gözlü, sivri kemerli ve yolunun düz olduğu köprüler grubuna girer. Eser, kesme taş malzemeden inşa edilmiştir.
HABURMAN KÖPRÜSÜ
Çermik ilçesinde bulunan Haburman Köprüsü, Ergani- Siverek kervan yolunda Sinek Çayı üzerine inşa edilmiştir. Kitabesine göre, 595/1198-1199 tarihinde Zübeyde Hatun tarafından yaptırılmıştır. Üç gözlü, sivri kemerli, yolu dik olan köprünün sivri kemerli orta gözü büyük ve yüksek tutulmuştur; yanlardaki iki göz ise boşaltma gözleri olduğundan daha küçük tasarlanmıştır. Bu açıdan köprü, ana gözlü köprülerin özelliğini gösterir. Eserin, toplam uzunluğu 95,5 metre, genişliği ise 5,5 metredir.
HALİLVİRAN (DEVEGEÇİDİ) KÖPRÜSÜ
Adını yakınındaki köyden alan köprü Diyarbakır'ın 20 kilometre kadar kuzeyinde Devegeçidi Suyu üzerinde yer alan üç köprüden biridir. Kaynaklarda Artukoğulları Köprüsü ve Devegeçidi Köprüsü olarak da geçmektedir. Eserin üç farklı yerde üç yazıtı bulunmaktadır. Köprü, üzerindeki kitabelere göre 1219-1220 tarihleri arasında Artuklu Sultanı Nasrettin Mahmut tarafından yapılmıştır. Yedi kemer açıklıklı köprü, çok gözlü, sivri kemerli yolu düz olan köprüler grubuna girmektedir.
AMBAR (HEV) ÇAYI KÖPRÜSÜ
Diyarbakır–Silvan yolu üzerinde 25. kilometrede bulunan Ambar (Hev) Çayı Köprüsü, İbnü’l-Ezrak’ın verdiği bilgilere göre Mervani hükümdarlarından Nâsırüddevle’nin emri ve şahsi parasıyla, Amed Kadısı Ebu Ali tarafından yaptırılmış. 431/1040 tarihli eser, çok gözlü, sivri kemerli ve düz yollu köprüler grubuna girer. Kalker taşından inşa edilen köprü, ne yazık ki günümüze ulaşamamıştır.
Haber: Remziye ÇELİK
