Tarih ve kültürle yoğrulmuş olan Diyarbakır hem eski hem de modern yönleriyle büyüleyen bir şehir. Şehir, siyah bazalt taşlarından yapılmış, Roma döneminden günümüze kadar ayakta kalan surlarıyla ünlüdür ve bu surlar, şehre hem görsel hem de tarihi bir derinlik katar. Mutfağıyla da tanınan Diyarbakır, Sur’da bulunan dar sokakları, tarihi yapıları ile taşır ve taş işçiliğiyle bezenmiş iç mekanlarıyla etkileyici bir atmosfer sunar. Hem geçmişin izlerini hem de son yıllarda yeni yapıları ile modernleşmenin izlerini taşıyan kent, derin bir kültürel zenginlik sunan bir yerdir. Bu zenginliklerden biri de yaşamın her daim sürdüğü Diyarbakır’da günümüze kadar gelen gizemi ile dikkat çeken tünellerdir.
DİYARBAKIR’DAKİ 4 TÜNELDEN 1’İ ZİYARETE AÇIK
Ancak Diyarbakır’daki tünellerin çoğu, zamanla kaybolmuş ya da restore edilmiş olsa da, şehirdeki derin tarih ve kültürle bağlantılı pek çok yeraltı yapısı hala keşfedilmeyi bekliyor. Tünellerin bazıları hâlâ gizemini koruyor ve halk arasında efsanelerle anlatılmaktadır. Bu tür yeraltı yapılarının, şehirdeki savunma, su taşımacılığı ve ulaşım gibi işlevleri yerine getirdiği düşünülmektedir. Ayrıca Diyarbakır’da bilinen 4 tünelden sadece Eğil ilçesindeki antik tünel ziyaretçilerine açıkken, diğerlerinde restore çalışmaları sürüyor.
İşte günümüze gelinen Diyarbakır’daki bazı tüneller:
EĞİL ANTİK TÜNELLER
Peygamber mezarları, Kralkızı Baraj Gölü, su sarnıçları ve tarihi yapısıyla ilgi gören Eğil'de
4 antik tünel bulunuyor. Tünellerden 2'si restore edilerek turizme kazandırılırken, bölge turistlerin ilgisini çekiyor. 120 metrelik olan tünellerden Dicle Barajı’na kadar iniliyor. Ayrıca yine tünelin girişi, barajda tekne turları yapılırken görülmektedir. Asurlular zamanında yapıldığı tahmin edilen Eğil Asur Kalesinde ana kayanın oyulmasıyla elde edilmiş tünellerin tamamı çalışmalar bitirilip, ziyaretçilerini bekliyor.
AMİDA HÖYÜK TÜNELLERİ VE SU SİSTEMLERİ
Hurri - Mitanniler, Urartular, Persler, Romalılar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular ve Artukluların da aralarında yer aldığı birçok medeniyete ev sahipliği yapan ve Sur ilçesinde bulunan Amida Höyük'te uzun yıllar sonra başlayan arkeoloji kazısında bir su kanalı ve kanala ulaşan tünel keşfedildi. Suyun kanaldan saraya ünlü İslam bilgini El-Cezeri'nin yaptığı sistemle ulaştırıldığı tahmin ediliyor. Tünelin genişliği 1.80 ile 1.00 metre arasında değişmektedir. Tünelin yüksekliği yaklaşık olarak 1.85 metredir. Mevcut haliyle tünel 21.01 metre uzunluğundadır. Yapılan incelemelerden saraya kadar uzanan tünelin Cumhuriyet Dönemi’nde 21’nci metresine duvar örülerek sarayla olan bağlantısının kesildiği anlaşılmaktadır. Söz konusu bu su kanalları ve suyolunun erken dönemlerden günümüze kadar kullanılmış olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca Amida Höyük, Diyarbakır’ın ilk yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
ROMA GARNİZONU ZERZEVAN KALESİNDEKİ GİZEMLİ TÜNELLER
Çınar ilçesi sınırlarında Roma'nın Sınır Garnizonu olarak bilinen Zerzevan Kalesinde kazı çalışmaları sürüyor. Roma döneminin gizemli tarikatı olan Mithras Tapınağı'na uzanan iki koridor bulunurken, bunların ritüel amacıyla yapıldığı düşünülüyor. Roma İmparatorluğu döneminde inşa edilen bu tüneller, kaleyi savunma, askerlerin hareketini kolaylaştırma, malzeme taşımacılığı ve yeraltı depoları gibi amaçlarla kullanılmıştır. Ayrıca, tünellerin bazı bölümleri, dini ve sosyal alanlarla bağlantılı olabileceği düşünülen geçitlerdir. 2014 yılından itibaren yapılan kazılarla gün yüzüne çıkarılan bu tüneller, kalenin stratejik önemini ve Roma askeri mühendisliğini gösteren önemli birer yapıdır. Zerzevan, 2021 yılında UNESCO Dünya Mirası adaylık listesine alınmıştır ve arkeolojik kazılar devam etmektedir.
AYN DAR KALESİ’NDE KEŞFEDİLEN GİZLİ TÜNEL
Bir diğer tünel ise, Diyarbakır’ın Hazro ilçesinde Ayn Dar Kalesi’nde keşfedilen gizli tüneldir. Bölgede milattan önce 3 bin yıllarında bir yerleşimin başladığı düşünülürken, tünellerin kaleye saldırı anında kaçış için ve su kaynağı olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Kalenin etrafı düşman tarafından sarıldığı zaman hem suyu kesilen kaleye su sağlamak hem de kalenin düşeceği zaman kale yöneticilerinin bu gizli yoldan kaçıp hayatlarını kurtarmaları için yapılan bir tüneldir. Kayanın yontulmasıyla yapılmış, basamakları bulunurken, şu ana kadar 70 basamak ortaya çıkmıştır. Kalede çok sayıda kaya oymaları, su sarnıçları, kaya mezarları gibi yapılar bulunurken bölge yapılacak kazı çalışmaları ile turizme kazandırılabilir.
