Diyarbakır, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, Mezopotamya'nın kuzeyinde yer alan stratejik bir merkez olarak dikkat çekiyor. Kürtlerin yaşadığı coğrafyada ise Diyarbakır, tarihi, kültürel ve siyasal kimliğiyle ayrı bir yere sahip.
Kürtlerin yaşadığı coğrafi bölge, Van Gölü ile Urmiye Gölü’nün güneyindeki dağlık alanları kapsarken; bu coğrafyada Kürtçe’nin Kurmanci, Sorani ve Kelhurî gibi lehçeleri konuşuluyor. Türkiye’de yaşayan Kürtler genellikle Kurmanci lehçesini kullanırken, Irak ve İran’daki Kürtler arasında Sorani ve Kelhurî lehçeleri öne çıkıyor. Bu geniş Kürt coğrafyasının önemli merkezlerinden biri olan Diyarbakır, tarihsel süreciyle de dikkat çekiyor. Şehir, sadece Kürt kültürünün değil, aynı zamanda Ortadoğu’nun kadim medeniyetlerinin izlerini taşıyor.
SELÇUKLU'DAN OSMANLI'YA DİYARBAKIR'IN YOLCULUĞU
1071 Malazgirt Zaferi öncesinde Selçuklu hükümdarı Alparslan'ın Diyarbakır'a geldiği biliniyor. Diyarbakır’ın geçmişi ise bu tarihten çok daha öncesine, M.Ö. 3000'li yıllara dayanıyor. Hititler ve Hurri-Mittanilerle başlayan süreç; Asurlular, Aramiler, Urartular, Medler, Persler, Makedonyalılar, Selevkoslar ve Romalılarla devam etti.
BİRÇOK DEVLETE BAŞKENTLİK YAPTI
İslam orduları, Hz. Ömer döneminde Halid bin Velid komutasında Diyarbakır'ı fethetti. Böylece şehir, İslam Devleti’ne bağlandı. Ardından Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler ve Kürt Mervani Beyliği'nin yönetimine geçti. Diyarbakır bu süreçte hem bir eyalet hem de bir ilim ve kültür merkezi olarak önem kazandı. Selçuklu Türklerinin ardından şehir; İnaloğulları, Artuklular, Eyyûbîler ve Moğolların egemenliği altına girdi. 15. yüzyılda Akkoyunluların başkentliğini yapan Diyarbakır, Safevîlerle yaşanan mücadelelerin ardından 1515 yılında Osmanlı topraklarına katıldı.
COĞRAFİ KONUMU VE KOMŞULARI
Bugün Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Diyarbakır, 15.168 kilometrekare yüzölçümüne sahip. Deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 660 metre olan şehir; Adıyaman, Batman, Bingöl, Elazığ, Mardin, Muş, Malatya ve Şanlıurfa ile komşudur. 17 ilçesi bulunan Diyarbakır, tarihsel adlarıyla da bilinir: Amida, Amid, Kara-Amid, Diyar-Bekr ve Diyarbekir.
Öte yandan, UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan surları, camileri, hanları, kültürel miras alanları ve çok dilli yapısıyla Diyarbakır, sadece geçmişin değil, bugünün de önemli bir merkezidir. Kürt tarihi açısından da bu şehir, kültürel belleğin ve siyasal hafızanın yaşatıldığı önemli bir yer olarak varlığını sürdürmektedir.
