Diyarbakır’ın kalbinde, Ulu Camii’nin tam karşısında yükselen Hasan Paşa Hanı, yüzyıllara meydan okuyan mimarisi ve tarihi dokusuyla kente gelen her ziyaretçinin ilgisini çekmeye devam ediyor. Gazi Caddesi üzerinde yer alan bu görkemli yapı, 1572-1575 yılları arasında Osmanlı sadrazamlarından Sokullu Mehmet Paşa’nın oğlu Diyarbakır Valisi Vezirzade Hasan Paşa tarafından inşa ettirildi. Tarihi boyunca seyyahların ilgisini çeken ve birçok gezginin notlarında kendine yer bulan Hasan Paşa Hanı, mimarisiyle de dikkat çekiyor. Özellikle batı cephesi, kare bir çerçeve içerisine alınmış kufi yazılı kapısıyla öne çıkıyor. Bu kapı, dışarıya taşkınlık yapmayan ve içe dönük bir eyvan görünümünde tasarlanmış. Basık kemerli bu girişten beşik tonozlu bir alana, ardından ise geniş avluya geçiliyor.
TARİHİ DOKUSU BÜYÜK ORANDA KORUNUYOR
Avlunun ortasında altı sütunlu sade bir şadırvan yer alıyor. Alt kattaki odalar sivri kemerlerle avluya açılırken, üzerleri beşik tonozlarla örtülü revaklar yapıya derinlik katıyor. Üst kat pencerelerinin süslemeleri, alt katın yalın mimarisiyle tezat oluştururken; ikinci katta avluya doğru taşan konsollar da mimari detaylar arasında öne çıkıyor. Özellikle iki renkli taş sıralarının yatay olarak cephelerde kullanılması, yapının daha uzun ve etkileyici görünmesini sağlıyor. Tarihi dokusunu büyük oranda koruyan Hasan Paşa Hanı, günümüzde kafeterya, hediyelik eşya dükkânı ve kültürel buluşmalara ev sahipliği yapan alanlarıyla yeniden işlevlendirilmiş durumda. Ancak bu yeni kullanım şekli, yapının özgünlüğünü kısmen de olsa gölgede bırakıyor.
1612 yılında Diyarbakır'ı ziyaret eden Leh Simeon, şehre geldiği zaman indiği Hasan Paşa Hanı'nı şu şekilde tasvir etmiştir:
“Muazzam kârgir bir bina olan bu hanın 500 beygiri barındırabilecek yer altında iki ahırı, rengarenk demir parmaklıklarla çevrilmiş çok güzel havuzu, üç kat üzerine birçok kârgir odaları vardı”
SÜLÜKLÜ HAN’IN TARİHİ
Sülüklü Han, 1683 yılında Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve kız kardeşi Atike Hatun tarafından inşa edilmiştir. 2010 yılında restore edilen han, günümüzde ziyaretçilerin hizmetine açılmış olup, Hasan Paşa Hanı gibi son yılların popüler mekânları arasında yer almaktadır. Han içerisinde eski bir kuyu bulunmaktadır. Tarihî kaynaklara göre, bir dönem hekimler bu kuyudan şifa amaçlı sülük çıkarmış, bu nedenle hana "Sülüklü Han" adı verilmiştir. Üst katları dinlenme odası, alt katındaki depolar ise hayvanların konaklama yeri olarak kullanılmıştır. Kurtuluş Savaşı sırasında, han süvari birliklerinin karargâhı olarak hizmet vermiştir. Günümüzde, halka açık turistik bir gezi mekânı ve kafe olarak kullanılmaktadır.
Öte yandan, Diyarbakır’ın tarihî hanları olan Hasan Paşa Hanı ve Sülüklü Han, hem mimari merakı olanlara hem de kültürel yolculuk yapmak isteyenlere kapılarını aralıyor.
