Diyarbakır, tarih boyunca farklı millet ve kültürlere ev sahipliği yapmış ve bu zengin harmanı günümüze taşıyan eşsiz bir kenttir. Dünyada yaşamın kesintiye uğramadan devam ettiği kentler arasında yer alan Diyarbakır’da farklı medeniyetlerin izlerine rastlamak mümkün. Kentte çeşitli medeniyetlerin izlerini taşıyan ve bazı dini gruplara ait eserlerin bazıları günümüze kadar ulaşırken, bazılarına ait hiç bir eser rastlamamaktır. Bu nadide eserlerden biri de Mar Kozma Kilisesi.
1900’LÜ YILLARA KADAR GELDİ…
Merkez Sur ilçesi Alipaşa Mahallesinde Süryaniler tarafından inşa edilen sonra Süryani-Melkitlerin (Rum) eline geçmiş ve 1930 yılına kadar ayakta kalmayı başarmış Mar Kozma Kilisesi, bu tarihten sonra yıkılmış ve kilisenin ihtişamından geriye bir iz kalmamıştır. Mar Kozma Kilisesi, günümüzde ayakta kalan tek Süryani Meryem Ana Kilise’sinin Güneydoğu tarafında yer almaktaydı ve ibadete açıktı.
MAR KOZMA KİLİSESİ’NİN HİKAYESİ
Van Berchem'in araştırmalarına göre, Mar Kozma Kilisesi'nin M.S. 330 yılında inşa edildiği ve 1689'da bir onarım geçirdiği belirtiliyor. Yalnızca varlığı bilinen kilisenin neden yıkıldığı bilinmemektedir.
Yıkıldığı zaman mozaikleri ve ahşap üzerine işlenmiş kakma sedefli eşyaları Diyarbakır Arkeoloji Müzesine taşınmış; Süryanice yazılan ilahi kitabı Fenkitho Mardin’deki Kırklar Kilisesi’ne, el yazması kitaplar ve Rumca İncil ise Meryem Ana Kilisesi’ne götürülmüştür.
Kiliseye ait fotoğrafların yer aldığı tek kaynak Amida adlı eserdir. Bu yapıt dışında o dönemde Diyarbakır’a gelmiş farklı seyyahların kitaplarında veya fotoğraflarında bu kiliseye ait net bir bilgiye rastlanmaz. Albert Gabriel’in de kitabında kiliseye ait bir bilginin bulunmaması kilisenin 1930’lardan önce yıkıldığını düşündürür. Mimar Orhan Cezmi Tuncer ise Amida adlı eserdeki harita, plan ve fotoğraflardan ve alandaki kalıntılardan yola çıkarak kilisesinin 1910’lardan sonra 1930’lardan önce yıkıldığını tahmin eder.
Fotoğraf bilgisi
Fotoğraf Mardin Kapı- Urfa Kapı doğrultusunda çekilmiş. Fotoğrafta görülen kubbeli yapı Surp Sargis Ermeni Kilisesi'nin çan kulesidir. Arka tarafta görülen ise Mar Kuzmo, (Kuzma, Kosmos, kozma) Rum Ortodoks Kilisesi'nin çan kulesi.. Fotoğraf: Enis Eğilli
