Diyarbakır Coğrafyası-6
En geniş bölge Diyarbakır havzası
Diyarbakır havzası, Güneydoğu Toroslar
ile Mardin- Midyat eşiği arasında
yer alır ve Dicle Bölümü’nün en geniş
yöresini oluşturur. Havzanın merkezi
kısımlarında yükselti 600–700 m civarında
iken kuzey ve kuzeydoğuya doğru
gidildikçe yükselti değerleri artarak
1000 metreyi bulur. Güneydoğu Torosların
bölge sınırları içinde kalan kısımlarında
Hazro, Kozluk ve Siirt civarında
bin metrenin üzerinde yükseltilere rastlanır.
Diyarbakır havzasında yerleşmeler
Güneydoğu Toroslar yayı üzerinde ve
havzanın merkezi kısmında olmak üzere
iki farklı jeomorfolojik ünite üzerinde
dağılmıştır. Dicle havzası sahip olduğu
doğal güzergah olarak önemini tarihi
dönemler boyunca korumuştur. Bu nedenle
yerleşmeler bu alanda kurulması
ve gelişmesinde fiziki faktörler kadar
ulaşım fonksiyonun da etkisi büyük olmuştur.
DiYArbAkır havzasının doğal bir
havza olarak ortaya çıkmasındaki etkenlerin
başında jeolojik ve jeomorfolojik
özellikleri gelir. Bu özellikler, yer şekilleri
açısından, daha önce de belirtildiği gibi,
geniş bir plato şeklinde sade bir görünüm
olarak belirmiştir.
Bu plato, çanaklaşmış havzalarla,
orta yükseklikteki kubbeleşmiş dağlar
ve tepelerden oluşmuştur. Geniş plato
sahaları taşıdığı step bitki örtüsü karakteri
ile küçükbaş hayvancılık faaliyetinin
yapıldığı önemli bir alandır. Koyun daha
sade topografyaya uyum sağlayan bir
hayvandır. Araştırma alanında özellikle
koyun dağılışı bu step sahalarında yer
alır. Havzanın kuzeyinde 2000–3000
m. yüksekliğindeki dağlar (Güneydoğu
Toroslar) bir duvar gibi yükselir. Akdağ
silsileleri (2561 m.), Uzuncaseki (Supuluz)
Dağı (2280m.), Akçakara Dağları
(2940 m.), Tosun (Anduk) Dağı (2830
m.), Haçreş (2689 m.) ve Aydınlık (Sason)
Dağı (2967 m.), dağlarından meydana
gelen bu silsile, metamorfik Bitlis
Kütlesi'nin belkemiğini teşkil ederler.
Güneydoğu Anadolu'nun yaşantısında
yeri çok önemli olan, çok sayıda bol su
getiren ırmaklar, bu şiddetli yarılmış,
çok engebeli ve aşılması güç dağlardan
inerler. Yer şekillerinin yönelttiği doğal
yollar da Bitlis çayıvadisi ve Maden
oluğu örneklerinde olduğu gibi, bunlardan
bazılarının vadileri ile belirli boğazları
izleyerek Kuzey, Doğu ve İç
Anadolu’ya doğru sokulurlar.
