DİYARBAKIR’IN SİYASİ VE DİNİ TARİHİ (3)
Diyarbakır’a yerleşen ilk medeni halkın da
Subarular’dan sayılan Hurriler olduğu kabul
edilmektedir. Hurriler’in Diyarbakır kent merkezine
egemen olmaları hakkındaki bilgilere,
Hurri-Hitit ilişkilerini anlatan belgelerde rastlanmaktadır.
Hurrilerin, Ari ırktan bir kavim
oldukları ve doğudan muhtemelen İran yaylasından
gelip yerleştikleri tahmin edilmektedir.
Uzun müddet Hurri adı altında yaşayan boylar
M.Ö. II. binin ortalarında Hurri ve Mitanni adı
altında iki konfederasyona ayrıldılar.
İlk zamanlarda Hurri Krallığı daha
büyük ve kuvvetli iken sonraları Mitanni Krallığı
yavaş yavaş Hurri Krallığı aleyhine genişledi
ve M.Ö. XVI. yy sonlarında Hurri Krallığını
ortadan kaldırarak Hurrilere ait toprakları ele
geçirdi. Böylece Diyarbakır bölgesinin kuzeybatı,
batı ve güneybatı bölümü de Mitanni ülkesinin
sınırları içinde kaldı. Hurrilerin, Anadolu kültürü
üzerindeki etkileri, Hitit dini ve mitolojisinde
görülmektedir. Anadolu’da Kizzuwatta’nın
(Adana ve civarı) zaptı Hurri Tanrılarının kitle
halinde Hitit Panteonu’na girmesine yol açmış,
Hitit tabletlerinde Hurrilerin törenleri dile getirilmiştir.
Hurriler döneminde Mitraizm inancının
da olduğu, bu dönemden kalan belgelerden
anlaşılmaktadır.
Anadolu’da Mitra ile ilgili yazılı belgeler
ilk kez Boğazköy’de Hurri-Mitannilerin
Hititler ile yapmış olduğu anlaşmada karşımıza
çıkmaktadır. Özellikle Hurri-Mitanni kültürünün
etkisinde kalan bölgelere Hititler egemen olunca,
Hurri-Mitanni tanrıları Hitit belgelerinde daha
çok görülmeye başlamıştır. M.Ö. XV. yüzyıla
tarihlenmiş bir Hitit yazıtında geçen Miidraashsriill
adlı tanrının Mitanniler’in baş tanrısı
Mithra/Mitra olduğu belirtilmiştir. Hurri ve
Mitannilerden sonra Asurlular M.Ö.1260- 653
tarihleri arasında farklı dönemlerde Diyarbakır’a
hâkim oldular. Asurluların zayıf düştükleri dönemlerde
Diyarbakır, doğu ve güneydoğu bölgelerinde
kurulan Kummuh, Nirbi ve Kirhi
gibi yerel prenslikler tarafından yönetilmesine
rağmen Asurlular güçlendiklerinde bu yerlerin
yönetimini tekrar ele geçirmişlerdir.
Asurluların zayıf düştükleri ilk
dönem M.Ö.1190–1116 yılları arasına tekabül
eder. M.Ö. 1116 yılında Hurrilerin Anadolu
inançlarındaki etkilerine yer veriliyor. Hurriler’e
ait KumarbiTheogonia’sı, Antik Yunan Theogonia’sından
daha eskidir. Diyarbakır Salnamelerinde
ise Diyarbakır Merkezden bahsedilirken
“Nefs-i Diyarbekir” tabiri kullanılır.
1877 tarihinde yapılan nüfus sayımından bahseden
bölümde Diyarbakır Merkez için “Nefsi
Diyarbekir” tabiri kullanılmıştır. Asurluların
başına geçen I. Tiglatpileser, Asurlularla bağı
olan ülkeleri yeniden istila etmiş aynı yıl bütün
Diyarbakır bölgesi Asurluların eline geçmiştir.
