Asıl Kaynak Molla Bateyî’nin Mevlididir
Diyarbakır ve çevresinde en çok okunan mevlit
Molla Bateyî’nin Mevlidi’n- Nebi’sidir. Kendisinden
sonra yazılan birçok mevlitte de bu mevlidin etkisi
görülmektedir. Bateyî ve onun etkisinde kalınarak
yazılmış mevlitlerde Hz Peygamber, beşeri özelliklerden
soyutlanmış, doğumundan itibaren her
hareketi, harikuladeliklerle dolu bir kahraman
olarak anlatılmaktadır. Beşerüstü olarak algılama,
Hz Peygamber dışında sahabelere, İslam âlimlerine
ve mürşidlere olan bakış açısında da görülmüş,
haklarında mitoslar olusturulmuştur. Sahabeler,
mürsidler ve İslam âlimlerinin beşerüstü olarak
algılanmaları vefatlarından sonra da devam etmiş,
bu şahısların türbeleri etrafında birçok inanç ortaya
çıkmıstır.
Diyarbakır çevresinde, mevlit dısındaki mitoslar,
dengbêjler veya dervêsler tarafından aktarılmaktadır.
Dengbêjler, dünyevi olayları anlatırken dervêsler
dini efsaneleri/mitosları anlatmaktadır. Bu iki geleneksel
anlatım tarzının ortak yönü ezberden
okunmalarıdır. Her iki anlatım türünde de tanrı
veya yarı tanrı olan kahramanlar görülmemektedir.
Zira anlatılan hikâyelerde kahramanlar, tarihi şahsiyetlerdir.
Bunlar peygamberler, sahabeler veya
şeyhlerdir. Fakat sürekli anlatılmalarından ve
kişiden kişiye aktarılırken yapılan eklemelerden
dolayı tarihsel bir kişilikten sıyrılarak mitolojik
bir şekle bürünmüşlerdir. En güzel örneği
“Mevlit”lerde ve sahabelerin savaşlarını anlatan
cenknamelerde görülmektedir.
