Yalan haberleri nasıl anlayabiliriz-3?
2) Arkasında kim(ler) var?
Yalan haberler genellikle Facebook, Twitter veya Instagram gibi platformlarda paylaşılan fotoğraf, video ve metinler aracılığıyla geniş bir kullanıcı kitlesine ulaşıyor. Bilginin kaynağı olan ya da gönderiyi ilk paylaşan hesap ne kadar güvenilir? Bu hesap gerçek bir kişi ya da kuruma mı ait, yoksa "trol" diye tabir edilen ve manipülatif amaçlar için oluşturulan sahte bir hesap mı?
Şüpheli bilgileri yaymanın bir başka yolu da "messenger" diye adlandırılan mesajlaşma uygulamaları. Kuşkusuz bu uygulamalar içinde en bilinen ve yaygın olanı WhatsApp. Brezilya'da 2018 yılındaki başkanlık seçim kampanyası sırasında, yalan haberler yaymak için bu popüler uygulama etkin bir şekilde kullanıldı. "Folha de S. Paulo" gazetesinin araştırmasına göre, Brezilyalı bazı şirketler, internet servis sağlayıcılarına, sağ popülist Bolsonaro lehine toplu propaganda mesajları gönderilmesi talimatı verdi. Alıcıların cep telefonu numaraları ise sağ popülistler ve üçüncü şahıslar tarafından tedarik edildi.
Brezilya Devlet Başkanı sağ popülist Jair Bolsonaro'nun 2020 yılında korona ile ilgili 900 kezden fazla yanlış veya yanıltıcı ifadeler kullandığı tespit edildi.Brezilya Devlet Başkanı sağ popülist Jair Bolsonaro'nun 2020 yılında korona ile ilgili 900 kezden fazla yanlış veya yanıltıcı ifadeler kullandığı tespit edildi.
Brezilya Devlet Başkanı sağ popülist Jair Bolsonaro'nun 2020 yılında korona ile ilgili 900 kezden fazla yanlış veya yanıltıcı ifadeler kullandığı tespit edildi.Fotoğraf: Mateus Bonomi/AA/picture alliance
Size de bu şekilde toplu mesajlar gelirse, göndericiye kaynağını sorabilirsiniz. Ancak genelde bu tür mesajlar, doğruluk dereceleri sorgulanmadan, rehberdeki diğer kişilere olduğu gibi iletiliyor. Bu artık büyük bir sorun haline geldiği için, WhatsApp, son zamanlarda çözüm odaklı bazı küçük yenilikler getirdi. Örneğin, bir iletinin üzerinde küçük bir ok ve yanında da "iletildi, forwarded, weitergeleitet" vb. ibareler görürseniz, göndericiye başka bir kaynaktan gelen bu mesajın size de iletildiğini anlayabilirsiniz (bkz. ekran görüntüsü). Üst üste iki ok varsa, bu, mesajın size ulaşana kadar en az beş sohbet zincirinden geçtiği anlamına geliyor.
İleti bir bağlantı (link) içeriyorsa, yönlendirilen sayfa veya platformu da inceleyip sorgulayabilirsiniz. Yönlendirildiğiniz site eğer bir haber portalı ise temel gazetecilik ilkelerine ne kadar riayet edildiğini, kullanılan başlık ve görsellerden kolayca anlayabilirsiniz. Unutmayın: Paylaşımın bir bağlantı içermesi, bilginin doğru olduğu anlamına gelmez!
Söz konusu site bir devlet kurumuna ait olabileceği gibi, kişisel bir blog sayfası ya da mizah içerikli bir platform da olabilir. Sayfanın sahibine ya da sorumlusuna dair açık bilgilerin yer aldığı "Hakkımızda" (About us, Impressum) bölümünün olmaması, sitenin güvenilir olmadığının en önemli göstergelerinden biridir. Ücretli üyeliğe veya aboneliğe zorlama, aşırı ve rahatsız edici reklamlar, imlâ ve gramer hataları ya da amatörce bir sayfa tasarımı, yine bu sayfanın güvenilir olmadığına dair diğer önemli ipuçlarıdır.
İsterseniz, somut bir örneğe birlikte bakalım: www.worldnewsdailyreport.com sitesi, görsel olarak modern ve profesyonel bir izlenim verse de haber içerikleri, başlık ve spotlarda kullanılan sansasyonel ifadeler, hemen şüphelenmemize neden oluyor. Haberlerin neredeyse tümü gerçek ötesi unsurlar içeriyor. İşte bu tuhaflıklardan bazı seçmeler: Bermuda Şeytan Üçgeni'nde kaybolan bir gemi, yıllar sonra Sahra Çölü'nde ortaya çıktı... Bir kuaför, müşterilerinin kesilmiş saçlarından voodoo bebekleri yaptığı için hapse atıldı.... New Jersey'li çiftin, kardeş olmalarına rağmen evlenmesine izin verildi... Yarı insan yarı sincap bir kişi, yer fıstığı yüklü 20'şer tonluk iki kamyonu soyduğu için tutuklandı... Eski patronunun bahçesine 200 bin dolarlık gübre boşaltan piyango talihlisi tutuklandı... Yamyam katil, son yedi yılda 23 pizza kuryesi, 6 Yehova Şahidi ve iki postacıyı parçalayıp yedi....
Hiçbiri inandırıcı görünmüyor, öyle değil mi? Sitenin en üstteki logosuna dikkatle bakıldığında "World News Daily Report" başlığının altında "Where facts don't matter" yazdığı görülüyor: "Gerçeğin önemli olmadığı yer" Sitenin en alt bölümüne gittiğinizde de sayfadaki her şeyin sadece uydurma olduğuna dair başka bir açıklama bulacaksınız. Yani ilk bakışta profesyonel bir haber portalı gibi görünen bu site, aslında tümüyle kara mizah ve uydurma içeriklerle dolu.
Linklerle ilgi son bir not: Aman dikkat! Bilinmeyen bağlantıların arkasında, kişisel verilerinize dolandırıcılık amacıyla erişmek isteyen kötü niyetli kişiler de olabilir. Eğer sizden herhangi bir şifre veya kimlik bilgisi istenirse, burası pek de tekin bir yer değil demektir.
